Ադրբեջանը հրաժարվել էր սովետական սահմաններից․ ներկայիս դեմարկացիան անօրինական է ու հակապետական
Lragir.am-ի հարցերին պատասխանել է «Մոդուս Վիվենդի» կենտրոնի ղեկավար Արա Պապյանը
Պարոն Պապյան, Սյունիքի մարզում սահմանազատման աշխատանքներ են կատարվում՝ ԽՍՀՄ քարտեզները հիմք ընդունելով։ Ինչպե՞ս եք գնահատում այս գործընթացը։
Սա լրիվ անօրինական գործընթաց է, որովհետև դեմարկացիայից առաջ պետք է լիներ դելիմիտացիա։ Այսինքն՝ համապաստախան փաստաթուղթ պետք է ստորագրվի, որի մեջ մանրակրկիտ պետք է նկարագրված լինի սահմանը, պետք է նշված լինեն կոորդինատները։ Փոփոխության աշխատանքային քարտեզներ պետք է համաձայնեցնեն, նոր դրանից հետո պետք է տեղի ունենա դեմարկացիա։
Սա այն դեպքում, եթե մենք ընդունում ենք, որ ԽՍՀՄ վարչական սահմանները կամ ավելի ճիշտ՝ վարչատարածքային միավորների միջև բաժանարար գծերը հանդիսանում են միջազգային սահմաններ։ Բայց դա այդպես չէ, ո՞վ է որոշել, որ ԽՍՀՄ մաս հանդիսացող վարչական միավորների բաժանարար գծերը, որոնք պարբերաբար փոփոխությունների են ենթարկվել, պետք է հանդիսանան միջպետական սահման։ Դրա վերաբերյալ չկա որևէ փաստաթուղթ, կա ընդամենը 1991 թվականի մի հորդորակ, որը ունի երեք նախապայման։ Ասում է՝ այդ երեք նախապայմանները կատարելուց հետո հորդորում եմ դա ճանաչել որպես միջազգային սահման։ Ադրբեջանն այս նախապայմանները չի կատարել, այն է՝ մարդու իրավունքների պահպանում, էթնիկ խմբերի իրավունքների պահպանում և կրոնական խմբերի իրավունքների պահպանում։ Ոչ միայն դրանք ոտնահարել է, այլ նաև անկախության ստացման պահին ինքը պատերազմ է մղել, այսինքն՝ հենց այդ պարտավորությունների դեմ է գործել։
Մյուս խնդիրն այն է, որ Ադրբեջանն ինքն իր անկախության առաջին իսկ փաստաթղթով` 1991 թվականի հոկտեմբերի 18-ին ստորագրված, հրաժարվել է ԽՍՀՄ իրավապայմանագրային և իրավաքաղաքական ժառանգությունից։ ԽՍՀՄ ամբողջ ժամանակահատվածը որակել է որպես օկուպացիայի շրջան։ Բնականաբար, օկուպացիայի շրջանի որևէ գործողություն չի կարող օրինական ու իրավական լինել։ Հետևաբար, այս գործընթացը, որն սկսել են, բազմաթիվ տեսանկյուններից անօրինական է և հակասահմանադրական ու հակապետական։
Ինչո՞ւ է հակասահմանադրական ու հակապետական, որովհետև Արցախի մասին այդ հայտարարությունը զուտ հրադադարի հայտարարություն էր։ Եվ դրանում որևէ դեմարկացիայի մասին խոսք չկա և չէր էլ կարող լինել։
Հետևաբար, ի՞նչ պետք է անել, որոնք են Հայաստանի սահմանները։
Հենց այդ է՝ որո՞նք են Հայաստանի սահմանները։ Այդ հարցը չի կարող այսպես ոտքի վրա որոշվել, որովհետև մոտեցման խնդիր կա։ Ինձ համար ՀՀ սահմաններն այն սահմաններն ենք, որոնք Ազգերի լիգայի խորհրդի կողմից ստեղծված հատուկ հանձնաժողովը որոշել է։ Ո՞վ ասաց, որ այդ հանձնաժողովի և տվյալ ժամանակահատվածի աշխարհի ամենակարևոր միջպետական մարմնի որոշումը պակաս կարևոր է, քան Ստալինա-Բրեժնևյան ինչ-որ հանցախմբի որոշումը։ Ինչո՞ւ նրանց քմահաճույքը մեր համար այսօր պետք է հանդիսանա պարտադիր պայման։ Նախ դա պետք է որոշվի։ Իսկ դրա համար միջազգային դատարան կա։ Եկեք գնանք միջազգային դատարան, թող որոշի՝ որն է սահմանը։ Երբ կասի՝ ԽՍՀՄ վարչական սահմաններն ավելի գերակա են, քան Ազգերի լիգայի գծածը, նոր այնտեղ պետք է որոշել մեկ այլ հարց՝ ո՞ր ժամանակահատվածի համար։ 1920-ական թվականներից մինչև 1936 թվականը սահմաններն այլն ձևով էին, գոնե Զանգեզուրի հատվածում էական տարբերություն կար։ Հետո դա փոփոխվեց։ Այսինքն՝ որ թվականի քարտեզը պետք է հիմք վերցնենք։
Մյուս կողմից, այստեղ այլ հարց կա։ Այս վերջին հայտարարությունում՝ ստորագրված նոյեմբերի 9-ին, առաջին կետում ասվում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունն ու Ադրբեջանի Հանրապետությունը հայտարարությունն ուժի մեջ մտնելու պահից պետք է մնան իրենց տեղերում, որտեղ կանգնած էին։ Հետո մյուս հոդվածներով սահմանված է, թե երբ պետք է Հայաստանն Ադրբեջանին հանձնի Աղդամի, Քարվաճառի ու Լաչինի շրջանները։ Կուբաթլուի ու Զանգելանի շրջանների մասին որևէ խոսք չկա։ Հիմա, եթե կանգնել ու մնացել են ինչ-որ տեղ, ինչո՞ւ են նրանք գալիս առաջ, մերոնք էլ հետ գնում։ Փաստաթղթերում ասված չէ, որ Կուբաթլուի ու Զանգելանի շրջաններից ևս պետք է դուրս գան։
Ուղղակի այստեղ գնում է Ադրբեջանի կողմից ուժային ճնշում, իսկ մեր կողմից էլ որևէ դիմադրություն ցույց չի տրվում։ Դրա համար էլ ունենք այն, ինչ ունենք։
Հղում աղբյուրին՝