Հարկավոր է մեկընդմիշտ մերժել սովետիզմը եւ "Սովետական Հայաստան" պրոյեկտը։
Ըստ այդմ, պետք է վերջապես հասկանանք, որ մեր ներկայիս կյանքի մի շարք համակարգաստեղծ երեւույթներ ոչ միայն պիտանի չեն հպարտանալու եւ հիմնավորումներ կատարելու համար, այլեւ բխում են սովետիզմից ու "Սովետական Հայաստան" պրոյեկտից, դրանց ծնունդ են եւ մեր ապագայի հաշվին սնուցում են սովետիզմի, տարածաշրջանային ռուս-թուրքական ճարտարապետության, ռուս-թուրքական մահացու փակուղու պահպանումն ու վերարտադրությունը եւ նպաստում են այդ փակուղում փակված մնալով մեր ոչնչանալուն։
Այդպիսի հակահայկական, հակապետական եւ հակաիրավական երեւույթներ են, օրինակ.
1) 1991 թ. այսպես կոչված անկախության հանրաքվեն եւ, առհասարակ, ինքնորոշման հանրաքվեով անկախանալու գաղափարն ու դրա արդյունքը։ Հայաստանի Հանրապետությունը 1920-21 թթ. զավթվել, մասնատվել եւ բռնակցվել է բոլշեւիկյան Ռուսաստանի եւ Քեմալական Թուրքիայի կողմից։ Ուստի Հայաստանի Հանրապետությունը պետք է վերաանկախանար ապազավթման (դեօկուպացիայի) ակտով, այլ ոչ թե ինքնորոշման հանրաքվե աներ Սովետական Հայաստանի տարածքով։ Անշուշտ, ապազավթման (դեօկուպացիայի) ակտը կարող էր ընդունվել հանրաքվեով, սակայն դա հարցի այլ կողմն է։
2) Մինսկի խմբի ձեւաչափը եւ նույնիսկ դրա բովանդակությունը` որպես աշխարհի կողմից ստեղծված այլընտրանք չունեցող օբյեկտիվ մի բան։ Մինչդեռ իրականում այն ստեղծվել է որպես Արեւմուտքի հակակշռող արձագանք մեր կողմից սովետիզմին, "Սովետական Հայաստան" պրոյեկտին կառչած մնալու եւ այդ հիմքով ու պատճառով Հայկական հարցը վերարծարծելու փոխարեն ընդամենը դրա մասը կազմող Արցախի հարց առաջադրելու եւ նրա լուծումը "ռուսական արբիտրաժին" վստահելու, այդու` կամավոր կերպով ռուսական դասական գաղութից նրա նեոգաղութի վերածվելու մեր պատրաստակամության եւ գործուն քայլերի։ Արեւմուտքը տեսավ, որ մենք մնում ենք ռուսական տիրույթում եւ այդ տիրույթում ենք տեսնում Արցախի հարցի լուծումը, ուստի ստիպված եղավ ստեղծելու Մինսկի խումբը, որպեսզի կարողանա հավասարակշռել ռուսական ազդեցությունը։ Կլինեն իհարկե, տեսակետներ, թե այդ ժամանակ Արեւմուտքը մեր տարածաշրջանը թողնում էր Ռուսաստանին, այդ պատճառով ուրիշ ձեւաչափ չէր կարող առաջանալ։ Սակայն այդ տեսակետները միայն մասամբ եւ մակերեսայնորեն են մոտ ճշմարտությանը, բայց երբեք չեն կարող ճշմարիտ լինել, քանի որ Հայկական հարցը վերարծարծելու եւ Արցախի հարցը որպես դրա բաղադրիչ Հայաստանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականության վերականգնման համատեքստում ներկայացնելու պարագայում այն ժամանակ առնվազն չէինք մնա ռուսական միանձնյա ազդեցության տիրույթում, չէինք դառնա ռուսական նեոգաղութ, աշխարհի համար քննարկման առարկա կդառնար ոչ թե մեր, այլ Ադրբեջանի զավթիչ լինելու հանգամանքը, կլեգիտիմացվեր Արցախի փաստացի ազատագրումը, չէինք ունենա գործակալ ղեկավարություն եւ գործակալական քաղաքական դաս, Վրաստանից ավելի շուտ կամ գոնե նրա հետ միասին կպոկվեինք ռուսական ճիրաններից, կունենայինք զարգացած եւ հզոր երկիր, չէինք ունենա զանգվածային արտագաղթ եւ չէր լինի 2020 թվականի 44-օրյա պայմանավորված պատերազմը։ Եվ էլի շատ բաներ չէին լինի, որ կան ու շատ բաներ կլինեին, որ չկան։ Իսկ հիմա, երբ կգար փոփոխությունների ժամանակը, ուժ կունենայինք լիարժեք կերպով տեր կանգնելու մեր անօտարելի իրավունքներին եւ ձեռնամուխ կլինեինք մեր Հայրենիքի ամբողջական վերատիրացմանը, այլ ոչ թե կմտահոգվեինք լինել-չլինելու խնդրով։
Ամփոփելով, հորդորում եմ հեռու մնալ սովետիզմից ու "Սովետական Հայաստան" պրոյեկտից բխող բոլոր տեսակետներից եւ խաբեական լուծումներից։
Պետք չէ, օրինակ, հավաքվել Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների դեսպանությունների դիմաց, որպեսզի նրանք իմանան, որ մենք դեմ ենք գործող իշխանության ազգակործան քայլերին, ուստի նրա քայլերը լեգիտիմ չեն։ Սա առկա հակահայ ռուս-թուրքական համակարգը պահպանելու քողարկված քայլ է։ Ոմանք խրվել են իրենց կյանքի առանցքը դարձած ճակատագրական սխալների ճահճում եւ իրադարձությունների կենտրոնում մնալու ու մեզ իրենց մոտ պահելու համար պատրաստ են բոլորիս թաղել այդ ճահճի մեջ։ Մինսկի խմբի ձեւաչափը, եթե պահպանվի, պետք է լցվի Հայկական հարցի լուծման բովանդակությամբ։ Առայժմ այն ժամանակավորապես կարող է ծառայել եւ պետք է ծառայի ռուսական միակողմանի ազդեցության վերահավասարակշռման իր նպատակին, սակայն ապագայում կարիք կլինի գտնելու արմատական լուծումներ։
Կա մեկ ճանապարհ. համախմբվել, վռնդել գործող դավաճանական իշխանությանը եւ վերջապես ստեղծել ազգային իշխանություն, որն արդեն ճիշտ իրավաքաղաքական հիմքերի վրա կդնի պետությունն ու անցումային կառավարմամբ մեզ կառաջնորդի աղետալի ճահճից դեպի փրկություն ու վերածնունդ։
Իսկ բոլոր մյուս առաջարկությունները հետեւանք են քաղաքական անձեռնհասության եւ/կամ դավաճանության։
Այդպիսի հակահայկական, հակապետական եւ հակաիրավական երեւույթներ են, օրինակ.
1) 1991 թ. այսպես կոչված անկախության հանրաքվեն եւ, առհասարակ, ինքնորոշման հանրաքվեով անկախանալու գաղափարն ու դրա արդյունքը։ Հայաստանի Հանրապետությունը 1920-21 թթ. զավթվել, մասնատվել եւ բռնակցվել է բոլշեւիկյան Ռուսաստանի եւ Քեմալական Թուրքիայի կողմից։ Ուստի Հայաստանի Հանրապետությունը պետք է վերաանկախանար ապազավթման (դեօկուպացիայի) ակտով, այլ ոչ թե ինքնորոշման հանրաքվե աներ Սովետական Հայաստանի տարածքով։ Անշուշտ, ապազավթման (դեօկուպացիայի) ակտը կարող էր ընդունվել հանրաքվեով, սակայն դա հարցի այլ կողմն է։
2) Մինսկի խմբի ձեւաչափը եւ նույնիսկ դրա բովանդակությունը` որպես աշխարհի կողմից ստեղծված այլընտրանք չունեցող օբյեկտիվ մի բան։ Մինչդեռ իրականում այն ստեղծվել է որպես Արեւմուտքի հակակշռող արձագանք մեր կողմից սովետիզմին, "Սովետական Հայաստան" պրոյեկտին կառչած մնալու եւ այդ հիմքով ու պատճառով Հայկական հարցը վերարծարծելու փոխարեն ընդամենը դրա մասը կազմող Արցախի հարց առաջադրելու եւ նրա լուծումը "ռուսական արբիտրաժին" վստահելու, այդու` կամավոր կերպով ռուսական դասական գաղութից նրա նեոգաղութի վերածվելու մեր պատրաստակամության եւ գործուն քայլերի։ Արեւմուտքը տեսավ, որ մենք մնում ենք ռուսական տիրույթում եւ այդ տիրույթում ենք տեսնում Արցախի հարցի լուծումը, ուստի ստիպված եղավ ստեղծելու Մինսկի խումբը, որպեսզի կարողանա հավասարակշռել ռուսական ազդեցությունը։ Կլինեն իհարկե, տեսակետներ, թե այդ ժամանակ Արեւմուտքը մեր տարածաշրջանը թողնում էր Ռուսաստանին, այդ պատճառով ուրիշ ձեւաչափ չէր կարող առաջանալ։ Սակայն այդ տեսակետները միայն մասամբ եւ մակերեսայնորեն են մոտ ճշմարտությանը, բայց երբեք չեն կարող ճշմարիտ լինել, քանի որ Հայկական հարցը վերարծարծելու եւ Արցախի հարցը որպես դրա բաղադրիչ Հայաստանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականության վերականգնման համատեքստում ներկայացնելու պարագայում այն ժամանակ առնվազն չէինք մնա ռուսական միանձնյա ազդեցության տիրույթում, չէինք դառնա ռուսական նեոգաղութ, աշխարհի համար քննարկման առարկա կդառնար ոչ թե մեր, այլ Ադրբեջանի զավթիչ լինելու հանգամանքը, կլեգիտիմացվեր Արցախի փաստացի ազատագրումը, չէինք ունենա գործակալ ղեկավարություն եւ գործակալական քաղաքական դաս, Վրաստանից ավելի շուտ կամ գոնե նրա հետ միասին կպոկվեինք ռուսական ճիրաններից, կունենայինք զարգացած եւ հզոր երկիր, չէինք ունենա զանգվածային արտագաղթ եւ չէր լինի 2020 թվականի 44-օրյա պայմանավորված պատերազմը։ Եվ էլի շատ բաներ չէին լինի, որ կան ու շատ բաներ կլինեին, որ չկան։ Իսկ հիմա, երբ կգար փոփոխությունների ժամանակը, ուժ կունենայինք լիարժեք կերպով տեր կանգնելու մեր անօտարելի իրավունքներին եւ ձեռնամուխ կլինեինք մեր Հայրենիքի ամբողջական վերատիրացմանը, այլ ոչ թե կմտահոգվեինք լինել-չլինելու խնդրով։
Ամփոփելով, հորդորում եմ հեռու մնալ սովետիզմից ու "Սովետական Հայաստան" պրոյեկտից բխող բոլոր տեսակետներից եւ խաբեական լուծումներից։
Պետք չէ, օրինակ, հավաքվել Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների դեսպանությունների դիմաց, որպեսզի նրանք իմանան, որ մենք դեմ ենք գործող իշխանության ազգակործան քայլերին, ուստի նրա քայլերը լեգիտիմ չեն։ Սա առկա հակահայ ռուս-թուրքական համակարգը պահպանելու քողարկված քայլ է։ Ոմանք խրվել են իրենց կյանքի առանցքը դարձած ճակատագրական սխալների ճահճում եւ իրադարձությունների կենտրոնում մնալու ու մեզ իրենց մոտ պահելու համար պատրաստ են բոլորիս թաղել այդ ճահճի մեջ։ Մինսկի խմբի ձեւաչափը, եթե պահպանվի, պետք է լցվի Հայկական հարցի լուծման բովանդակությամբ։ Առայժմ այն ժամանակավորապես կարող է ծառայել եւ պետք է ծառայի ռուսական միակողմանի ազդեցության վերահավասարակշռման իր նպատակին, սակայն ապագայում կարիք կլինի գտնելու արմատական լուծումներ։
Կա մեկ ճանապարհ. համախմբվել, վռնդել գործող դավաճանական իշխանությանը եւ վերջապես ստեղծել ազգային իշխանություն, որն արդեն ճիշտ իրավաքաղաքական հիմքերի վրա կդնի պետությունն ու անցումային կառավարմամբ մեզ կառաջնորդի աղետալի ճահճից դեպի փրկություն ու վերածնունդ։
Իսկ բոլոր մյուս առաջարկությունները հետեւանք են քաղաքական անձեռնհասության եւ/կամ դավաճանության։