Լավրովի առաջարկն ընդունելի չէ, դա զավթիչ ուժերի՝ Թուրքիայի և Ռուսաստանի կողմից անօրինական գործարքի հետևանքով ստեղծված ինչ-որ մի վարչական սահման կլինի․ Արա Պապյան
Yerevanlur-ի զրուցակիցն է «Մոդուս Վիվենդի» կենտրոնի ղեկավար, դիվանագետ Արա Պապյանը։
— Պարոն Պապյան, արդեն 7-րդ օրն է, ինչ Ադրբեջանի զինված ուժերը հատել են Հայաստանի պետական սահմանը Սյունիքի և Գեղարքունիքի որոշ մասերում։ Ու թեև ՀՀ ՊՆ-ն հայտարարում է, որ նրանք օղակված են, ենթակառուցվածքները վերահսկում են ՀՀ զինված ուժերը, այնուամենայնիվ, իրադրությունը շարունակում է մնալ ճգնաժամային։ Ձեր տեսանկյունից՝ ի՞նչ է կատարվում։
— Տեղի է ունենում մի բան, ինչը սպասելի էր՝ Ադրբեջանը փորձում է առավելագույնս քաղել ստեղծված իրավիճակից։ Ռուսաստանը, ցավոք սրտի, լինելով և՛ եռակողմ հայտարարության երաշխավորը, և՛ Հայաստանի ռազմակավարական դաշնակիցը, բավարար չափով ջանքեր չի գործադրում, որպեսզի, առաջին հերթին, բոլոր կողմերը պարտավորությունները կատարեն և, երկրորդը՝ Ադրբեջանին զսպի, որ նա լրացուցիչ նկրտումներ չունենա։ Ռուսաստանը դա չի անում, որովհետև առաջին հերթին նրա շահերն այսօր շատ ավելի համապատասխանում են Թուրքիայի և Ադրբեջանի շահերին, երկրորդն էլ՝ Ռուսաստանը բավականին թուլացած է ռազմաքաղաքական առումով և գտնում է, որ Հարավային Կովկասում ինչ-որ լուրջ գործողությունների համար բավականին ռեսուրսներ չունի։ Կարծում եմ՝ դա է իրավիճակը։
— Հայաստանը դիմեց ՀԱՊԿ-ին, որտեղից արձագանքելու համար եռօրյա ժամկետն ավարտվել է, բայց պատասխան չկա, իսկ ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովն առաջարկեց, որ կարող են աջակցել սահմանների դելիմիտացիային և դեմարկացիային։
— Ոչ, սա ընդհանրապես ընդունելի առաջարկ չէ։ Դա նշանակում է՝ 2020-21 թթ-ին երկու զավթիչ ուժերի՝ Թուրքիայի և Ռուսաստանի կողմից անօրինական գործարքի հետևանքով ստեղծված ինչ-որ մի վարչական սահման, որը որևէ իրավական հիմք չունի, այսօր ինքն առաջարկում է դա օրինականացնել։ Եվ մինչև իսկ դա փորձ է արվում, կարծես, ներկայացնել իբրև լավություն։ Ո՛չ, մենք դրա կարիքը չունենք։ Կա Ազգերի լիգայի համապատասխան հանձնաժողով, որը ստեղծել է ժամանակին բարձրագույն մարմնի՝ Ազգերի լիգայի բարձրագույն ղեկավարության խորհրդի կողմից, դրա մաս են կազմել Ազգերի լիգայի խորհրդի 4 անդամ երկրները՝ Ֆրանսիա, Իտալիա, Բրիտանիա և Ճապոնիա, որոնք համապատասխան զեկույցում որոշել են սահմանը կամ կից քարտեզը, և, ըստ այդմ, ՀՀ մաս է ոչ միայն Լեռնային, այլև Դաշնային Ղարաբաղը։ Դա 2020-24թթ փետրվարն էր։ Դրանից հետո ռուսական Կարմիր բանակը զավթել է անկախ Հայաստանն ու Ադրբեջանը և, ելնելով տարբեր շահագրգռություններից, նրանց միջև ինչ-որ վարչական գիծ է տարել, այդ թվում՝ Ղարաբաղը տալով Ադրբեջանին։ Դա օկուպացիա է և դա հանցագործություն է։ Եվ Ալիևն առաջարկում է ոչ միայն չդատապարտել դա, այլև օրինականացնել։ Կարծում եմ՝ դա բնավ ընդունելի չէ և դուրս է նոյեմբերի 9-ին Նիկոլ Փաշինյանի ապօրինաբար ստորագրած եռակողմ հայտարարության շրջանակներից, նաև դուրս է ընդհանրապես Ղարաբաղի հակամարտության տրամաբանությունից։ Եթե այդ տրամաբանությունը դիտարկվել է որպես ինքնորոշման հարց, ուրեմն բոլորովին կապ չունի Սովետական Հայաստանի վարչական սահմանների հետ։ Եթե դա դիտարկվում է որպես միջպետական տարածքային վեճի հարց, ուրեմն մենք պետք է միջազգային իրավունքներով գնանք տեսնենք, թե ինչ փաստաթղթերով և ինչպես է որոշվել սահմանը։ Ամեն դեպքում դա Լավրովի և նրա կողմնակիցների ո՛չ իրավասությունն է, ո՛չ իրավունքը և ո՛չ էլ առանձնապես, այսպես ասած, իրենք համապատասխան վստահություն են ցույց տվել, որ մենք նման բան խնդրենք իրենց։
— Փաշինյանն ԱԺ-ում հայտարարեց, որ համադրել են հայկական և ռուսական քարտեզները և դրանք համապատասխանում են։
— Այո, բայց խոսքը կրկին գնում է ԽՍՀՄ վարչական քարտեզների մասին, դրանք միջպետական քարտեզներ չեն, միջպետական սահմաններ չեն, իսկ վարչական սահմանները պարզապես կամայականությամբ են գծված և հաճախ փոփոխված՝ ինչ-որ վարչական ղեկավարի ցանկությամբ։ Այսինքն՝ Սովետական մի կոլխոզ, ադրբեջանցի, արոտավայրի կարիք է ունեցել, դիմել է և Մոսկվայի միջոցով ինչ-որ ձևով կարգավորել է այդ արոտավայրը։ Հայերն են ինչ-որ մի տեղ կարիք ունեցել, բայց հիմնականում փոքր մասով են հայերը ձեռք բերել, այդպես էլ դա եղել է, բայց դա ներպետական վարչական պատկանելիության խնդիր էր լուծում, բայց ոչ միջպետական սահմանի։
— Ամեն դեպքում, ՀԱՊԿ-ի պահպանության ենթակա սահմաններն այդ քարտեզներով են։
— Հայաստանի սահմաններն ավելի մեծ են, բայց Սովետական Հայաստանը հաստատ մտնում է այդ սահմանների մեջ, դա անվիճելիորեն հայկական է։
— Եվ ՀԱՊԿ-ը պարտավոր էր արձագանքել, բայց նույնիսկ չեն դատապարտել։
— Միանշանակ, ՀԱՊԿ-ը պետք է արձագանքեր և գործողություն իրականացներ, նաև Ռուսաստանը։ Չմոռանանք, որ երբ Գյումրիում ռուսական ռազմաբազայի ժամկետը մի քանի տարի առաջ երկարաձգվեց, այդտեղ պաշտոնական պատասխանատվության ոլորտում ներառվեց նաև հայ-ադրբեջանական և հայ-վրացական սահմանը։ Այստեղ Ռուսաստանը նաև խախտում է այդ պարտավորությունը, որի դիմաց ստացել է Հայաստանում անվճար ռազմաբազա տեղակայելու իրավունք և ռազմաբազայի ծախսերի մի մասը եղել է մեզ վրա։
— Այս պայմաններում ի՞նչը կարող է փոխել իրավիճակը։
— Իրավիճակը ոչնչով չի փոխվի, Ռուսաստանի և Թուրքիայի շահերը շարունակելու են մնալ։ 19-րդ դարում կար մի շրջան, երբ մեր շահերն էր համախատասխանում Ռուսաստանի հետ, նրանք ձգտում էին տաք ծովեր և, գրավելով Օսմանյան կայսրության տարածքներ, առաջ էին գնում և մեզ համար էլ գտնում էինք՝ ավելի լավ է ռուսների իշխանության տակ, քան թուրքերի։ Հիմա իրավիճակը փոխվել է։ Ռուսաստանն այլևս չի կարող ոչ միայն գրավել, այլև եղածը պահել, դրա համար բախումից խուսափելու համար չի գնում կոնֆրոնտացիայի։ Նաև այսօր թուրքերի և ռուսների դիմակայությունն Արևմուտքին ստիպում է իրենց ավելի մերձենալ։ Այնպես որ, մենք ռուս-թուրքական ճակատում անելիք չունենք, չենք կարող իրենց համոզել, մեր անելիքը ԱՄՆ-ի և Արևմուտքի հետ է։ Պետք է փորձենք նրանց ավելի ներգրավել տարածաշրջանում՝ թե՛ խաղաղապահների տեսքով, ինչպես ժամանակին առաջարկվել է սկանդինավյան խաղաղապահներ, թե՛ երկկողմ հարաբերությունների զարգացման տեսքով։
— ԱՄՆ ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջեյք Սալիվանի երեկվա զանգը Փաշինյանին կարո՞ղ ենք համարել քայլ այդ ուղղությամբ, որ կբերի նման զարգացումների։
— Այո, կարող ենք համարել նման քայլ, քանի որ դա շատ կարևոր է։ Ի վերջո, դա ամերիկյան վերնախավի հնգյակի մեջ մտնող անձ է և խնդիրներ լուծող է։ Սա հետևանք է, որ ավելի ներքևում ընթացող գործընթացներում ինչ-որ բաներ է սկսել փոխվել։ Սակայն հետագայում սա կխորանա՞ և ի՞նչ ընթացք կունենա դժվար է ասել, որովհետև Միացյալ Նահանգները, ի տարբերություն Ռուսաստանի, եթե մի բան խոստանում է, պիտի անի, հակառակ դեպքում կվարկաբեկվի։ Սակայն այստեղ բավականին դժվար է շատ բաներ իրականացնել, առավել ևս, ցավոք սրտի, երբ մենք չենք տեսնում, որ մեր իշխանություններն ինչ-որ ջանասիրաբար փորձեն ներգրավել ամերիկացիներին։ Այնպես որ, ապրենք և հույսով սպասենք։
— Զուտ մեխանիզմների առումով՝ Հայաստանը կարիք ունի՞ ՀԱՊԿ-ի կամ Ռուսաստանի համաձայնությունը ստանալ՝ ՄԱԿ Անվտանգության խորհրդում հարցը բարձրացնելու համար, ինչն առաջարկել էր Ֆրանսիան։
— Ոչ, կարիք չունի, որովհետև Հայաստանը գոնե ձևականորեն, թեկուզ դե յուրե, անկախ պետություն է, ՄԱԿ-ի անդամ երկիր է, ՄԱԿ ԱԽ-ին կարող է դիմել ցանկացած երկիր։ Պարզապես այնտեղ 35-րդ հոդվածն ասում է՝ եթե տարածաշրջանային և այլ խաղաղությունը վտանգված է։ Խնդիրն այն է, որ Հայաստանը պետք է կարողանա հիմնավորել, որ դա պարզ բախում չէ, այլ խաղաղության վտանգված լինել է։ Այսինքն, դիմել կարող է, բայց կվերցնեն, թե ոչ, կախում ունի արդեն իրավիճակի գնահատումից։ Եթե իրավիճակը գնահատվում է՝ պարզ կոնֆլիկտ, բնականաբար, ԱԽ-ն այդ հարցերով չի զբաղվի, եթե գնահատվում է թեկուզև պոտենցիալ վտանգ տարածաշրջանային խաղաղությանը, այդ դեպքում 35-րդ հոդվածի հիման վրա՝ կվերցնի։
— Մնում է գլխավոր հարցը՝ Հայաստանը կդիմի՞, թե՞ ոչ։
— Կարծում եմ՝ շատ ավելի հեշտ է մենք ուղղակիորեն դիմենք ԱՄՆ-ին և Ֆրանսիային և նրանցից ակնկալենք աջակցություն երկկողմ հիմքի վրա, քան, օրինակ, Անվտանգության Խորհուրդ։ Ի վերջո՝ այնտեղ վետոյի իրավունքով Ռուսաստան և Չինաստան կա, չհաշված՝ մյուս երկրները։ Ռուսաստանը, օրինակ, ցանկացած պահի կարող է վետո դնել։ Իսկ երկկողմի՝ հայ-ամերիկյանի պարագայում, ինչպես ամերիկացիները հիմա Իսրայելին են օգնում՝ 735 մլն դոլարի ճշգրիտ զենք պիտի տան, մենք այդքանի հույս չունենք, որ տան, թող 200 մլն դոլարի զենք տան կամ, ինչպես հույներին փոխանցեցին գրեթե 2000 զրահամեքենա, այդպիսի մի բան անեն, արդեն մեզ համար բավականին լավ կլինի։ Այնպես որ, կարիք չկա համաձայնեցնելու, պարզապես պետք է գործել։
Գայանե Խաչատրյան
Հղում աղբյուրին՝