ՃԱՌ
Արայիկ Խանդոյանի բարի համբավի և հեղինակության վերահաստատման մասին
Որպես Արայիկ Խանդոյանի իրավահաջորդ, ես որևէ կարիք չունեմ ամուսնուս՝ Արայիկ Խանդոյանի համար սույն քրեական գործով հանդես գալ պաշտպանական ճառով։
Սա ճառ է՝ Խանդոյանի բարի համբավի և հեղինակության վերահաստատման մասին կամ ինչպես ինքը՝ Արայիկը կասեր. իրեն պաշտպանվել պետք չէ՝ ինքը հարձակվող է։
Սույն քրեական գործով Արայիկ Խանդոյանին առաջադրվել է մեղադրանք «այն բանի համար, որ նա 2016 թ. հուլիսի 17-ին կազմակերպված խմբի կազմում ապօրինի կերպով ձեռք է բերել, պահել, փոխադրել և կրել հրազեն ու ռազմամթերք, ապա կազմակերպված խմբի կազմում, զենքի գործադրմամբ, կյանքի և առողջության համար վտանգավոր բռնությամբ՝ զավթել և պահել է շենքեր, շինություններ և տրանսպորտի միջոցներ՝ զուգորդված դրանք ոչնչացնելու, վնասելու սպառնալիքով, ինչպես նաև նույն եղանակներով պատանդ է վերցրել և պահել երկուսից ավելի անձանց, որոնք կատարել է զավթածը և պատանդներին ազատելու պայմանով պետությանը գործողություններ կատարելուն հարկադրելու նպատակով, նույն ժամանակ կազմակերպված խմբի կազմում, կյանքի համար վտանգավոր բռնություն գործադրելով, ինչպես նաև դրա գործադրման սպառնալիքով՝ հափշտակել է հրազեն ու ռազմամթերք, իսկ հանցավոր գործունեությունն ավարտել է 2016 թ. օգոստոսի 31-ին ժամը 20-ի սահմաններում, երբ կամովին ազատել է զավթած շենքերը, շինությունները ու տրանսպորտի միջոցները, հրաժարվել է իր պահանջներից և հանձնվել իրավապահ մարմիններին»։
Մեղադրանքի կողմը հղում կատարելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 35-րդ հոդվածի կարգավորումներին, մեղադրական ճառով միջնորդել է Արայիկ Խանդոյանի նկատմամբ քրեական հետապնդումը կարճել։
Մինչ առաջադրված մեղադրանքին անդրադառնալը ցանկանում ենք նշել հետևյալը.
1988 թ.-ից սկսած առնվազն մինչև 1992 թ.-ն Արայիկ Խանդոյանը թույլ է տվել գրեթե նույն «հանցանքները», ինչը որ մեղսագրված է սույն գործով։ Այսպես, նա խախտելով ԽՍՀՄ և ՀԽՍՀ քրեական օրենսդրությունները անհատապես և խմբի կազմում ապօրինի կերպով ձեռք է բերել, պահել, փոխադրել և կրել հրազեն ու ռազմամթերք, ապա կազմակերպված խմբի կազմում, զենքի գործադրմամբ, թշնամու կյանքի և առողջության համար վտանգավոր գործողություններով՝ ազատագրել և Հայրենիքին է միացրել շենքեր, շինություններ, տարածքներ և տրանսպորտի (նաև՝ ռազմական) միջոցներ՝ զուգորդված այդ գործողությունները կատարելուն խոչընդոտողներին ոչնչացնելու և վնասելու սպառնալիքով, ինչպես նաև նույն եղանակներով գերեվարել և պատանդ է վերցրել և պահել երկուսից ավելի անձանց (թշնամիների), ովքեր սպառնալիք են ներկայացրել Հայրենիքի համար և այդ ամենը կատարել է ազատագրվածը և գերեվարվածներին ազատելու պայմանով՝ գաղութային պետությանը գործողություններ կատարելուն հարկադրելու նպատակով։ Արայիկ Խանդոյանը նույն ժամանակ անհատապես կամ կազմակերպված խմբի կազմում, կյանքի համար վտանգավոր բռնություն գործադրելով, ինչպես նաև դրա գործադրման սպառնալիքով՝ հայթայթել է հրազեն ու ռազմամթերք, իսկ ազատագրական պայքարը ավարտել է 1994 թ. մայիսին, երբ ազատագրված շենքերը, շինությունները, տարածքները, տրանսպորտի միջոցները դարձել են Հայրենիքի անբաժան և անօտարելի մասը։
Խորհրդային և ՀԽՍՀ օրենսդրության հիման վրա Արայիկ Խանդոյանի 1988 - 1992 թթ. «հանցավոր» գործողությունների հետևանքով նրան պաշտոնական մեղադրանք չի առաջադրվել, թեև՝ ձևական առումով այն ժամանակ ևս նա խախտել է տվյալ ժամանակի հակահայ, հակամարդկային հասարակարգի գործող օրենսդրությունը։ Ընդ որում նրա արարքները ենթակա էին դատապարտման՝ մահապատժի ձևով։ Ավելին, Խանդոյանի նշյալ արարքները կատարելու ժամանակ և հետո արժանացել են համընդհանուր/համաժողովրդական հավանության, իսկ իշխանությունը զբաղեցրած անձանց կողմից նա պարգևատրվել է նաև բազմաթիվ պարգևներով։
Ձևական (ֆորմալ) առումով սույն քրեական գործը քննելով քրեական իրավունքի տիրույթում, պետք է փաստենք, որ այն չի վերաբերում Արայիկ Խանդոյանի (կամ Սասնա Ծռեր խմբավորման անդամների) գործողություններին և արարքին։ Ո՛չ նախաքննությունը, և ո՛չ էլ դատաքննությունը չի անդրադարձել Արայիկ Խանդոյանի արարքի շարժառիթին։ Փորձել պաշտպանել Արայիկ Խանդոյանին առաջադրված մեղադրանքներից, մեր համոզմամբ անմիտ և անհեթեթ աշխատանք է։ Երբ քննարկման առարկան չի վերաբերում անձի արարքի շարժառիթին ու նպատակին, դրա պատճառներին և բուն էությանը, ապա անիմաստ է որևէ քննարկումը, առավել ևս պաշտպանություն իրականացնելը։ Խանդոյանի արարքը՝ ապստամբությունը ուղղված էր չարիքի դեմ։ Դրա վերացման կամ հաղթահարման հնարավոր բոլոր այլ միջոցները վերացվել էր հենց չարիքի իշխանության կողմից։ Ապստամբության միջոցով Խանդոյանին (նաև մյուսներին) հաջողվեց այդ ժամանակ կանխել չարիքի պլանավորած կործանարար արհավիրքը, որը սակայն իր մարմնավորումն ստացավ 2020 թ. սեպտեմբերի 27-ին սկսված պատերազմով և դավաճանական կապիտուլյացիայի մասին հրադադարի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ։
Արդյո՞ք գոյություն ունի որևէ ողջամիտ մարդ, ով մտածում է, որ Արայիկ Խանդոյանը նպատակ է ունեցել ապօրինի զենք կրելու միջոցով «պետությանը գործողություններ կատարելուն հարկադրել»։ Այդ ո՞վ էր պետությունը՝ սարգսյան սերժիկը, ով դիզվառելիքի գումար էր հափշտակում գյուղացուց, Հայաստան պետությունը տանում էր ԵԱՏՄ գաղութ, ստրկացուցիչ գազային պայմանագիր էր ստորագրում, ՀՀ անվտանգության երաշխիք ՀՕՊ համակարգը հանձնում էր գաղութարարի կառավարմանը և միաժամանակ Հայ ժողովրդի թիկունքում բանակցում ու առևտուր էր կատարում ազատագրած Հայրենիքը թշնամուն հանձնելու մասին։ Այդ նույն սերժիկ սարգսյա՞նն էր պետությունը, ով հազարավոր նահատակների արյունով ազատագրված Հայրենիքի հողերը անպիտան էր համարում, և դեռ պատրաստվում էր նոր տարածքներ հանձնել։ Նա՞ էր պետությունը։
Այդուհանդերձ, մեկ կարևոր և անչափ ուշագրավ հանգամանք կա, որը թույլ է տալիս մեղադրանքի կողմի հետ համաձայնվել. մեղադրանքի պնդումը, թե՝ պետությունը դա սերժիկ սարգսյանն էր, ցավոք ճիշտ է։ Երբ մեղադրանքի կողմը Արայիկին մեղադրում է պետությանը ինչ-որ բան հարկադրելու և ոչ թե ազգադավ իշխանությանը հարկադրվելու մեջ, դրանով ամեն ինչ ասված է։
Պետության հետ նույնացվող անձի, այն է պետությունը/ժողովրդի իշխանությունը յուրացրած անձի դեմ պայքարի ցանկացած միջոց արդարացված է կյանքի ցուցումով, այդ թվում՝ զինված ԱՊՍՏԱՄԲՈՒԹՅՈՒՆԸ, առավել ևս, եթե դա այլևս պայքարի վերջին միջոցն է։
Ավելի քան չորս և կես տարի է, որից գրեթե երեքը, այսպես կոչված հեղափոխական Հայաստանում, քննություն իրականացնող որևէ մարմին չի ցանկացել նկատել կամ ընդունել, որ Արայիկ Խանդոյանը (կամ մյուս ապստամբները) չէր կարող պետությանն ինչ-որ բան հարկադրել, որովհետև նրա արարքը՝ Ապստամբությունը ուղղված էր ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ, և նախ և առաջ՝ Պետության ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ամբողջականության պահպանմանը։ Նա ապստամբել էր մարտի 1-ի ոճրագործության միջոցով իշխանությունը յուրացրած հանցավոր խունտայի դեմ, և որին այսօր մեղադրանքի կողմը ներկայացնում և նույնացնում է որպես պետություն։
Խանդոյանն ապստամբել էր ապրիլյան քառօրյա դավադիր պատերազմից հետո, երբ հանցավոր իշխանության օրակարգում էր նոր տարածքներ հանձնելու հարցը։ Արայիկ Խանդոյանի ապստամբության շնորհիվ դավաճանությունն առժամանակ կանխվեց։ Նա և մյուս ապստամբները բանտարկվեցին, խոշտանգվեցին, մեղադրվեցին, և ինչպես ցույց տվեցին հետագա իրադարձությունները Արայիկը ճիշտ էր՝ նոր դավադիր պատերազմով, հազարավոր զոհեր տալով, դավաճանաբար տրվեցին նաև հողերը։
Սույն քրեական գործի հիմնաքարը դրվել է 2016 թ. օգոստոսի 1-ին, Բաղրամյան 26-ում, երբ սերժիկ սարգսյանը խոսեց անձնական վրեժխնդրության մասին։ Մեկ օր անց Սասնա Ծռեր խմբավորման բոլոր ապստամբ անդամները, ներառյալ Արայիկ Խանդոյանը կալանավորվեցին կոլեկտիվ մեղադրանքով։ Օգոստոսի 5-ին գործը քննող ՀՔԾ-ն հայտարարեց, որ առաջիկայում անհատականացվելու են բոլորի մեղադրանքները։ Միայն պատկերացնել է պետք, որ անձինք մեղադրանքներով կալանավորվում են, իսկ մեղադրանքների հստակեցումն ու անհատականացումը կատարվելու է հետո։ Դրանից մեկ տարի անց, դարձյալ օգոստոսին, դեռևս դատական քննության առաջին նիստերի ժամանակ պաշտպանական կողմը բազմաթիվ միջնորդություններ ներկայացրեց (նաև Արայիկ Խանդոյանի պաշտպանը)՝ խնդրելով և պահանջելով ներկայացնել անհատականացված մեղադրանքներ։ Անցավ ևս երկու օգոստոս, և հնչեցին մեղադրական ճառերն ու ապստամբները շարունակեցին մնալ որպես պատվիրված կոլեկտիվ մեղադրանքի մեղադրյալներ։
Երբ մեղադրողները պնդում են, որ Արայիկ Խանդոյանը ապօրինի կերպով ձեռք է բերել, պահել, փոխադրել և կրել հրազեն ու ռազմամթերք, ապա կարող են ներկայացնել, թե ո՞ր հրազենի և/կամ ռազմամթերքի մասին է խոսքը։ Կարո՞ղ են վկայակոչել փաստ առ այն, որ Արայիկ Խանդոյանը ձեռք է բերել հրազեն և/կամ ռազմամթերք, կարո՞ղ են վկայակոչել փաստ առ այն, որ Արայիկ Խանդոյանը պահել է հրազեն և/կամ ռազմամթերք, կարո՞ղ են վկայակոչել փաստ առ այն, որ Արայիկ Խանդոյանը փոխադրել է հրազեն և/կամ ռազմամթերք։ Նույն պատկերն է նաև մյուս մեղադրանքների մասով։
Ի վերջո, իսկ ի՞նչ կարևոր է այդ հարցերի պատասխանը առկա են, թե՝ ոչ։ Կարևորն այն է, որ մեղադրանքը վերաբերում է պետության հետ նույնացվող սերժիկ սարգսյանի և նրա կողմից ղեկավարվող ու ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ զավթած հանցավոր համագործակցության անդամների պաշտպանությանը։
Եթե Խորհրդային և ՀԽՍՀ օրենսդրության հիման վրա Արայիկ Խանդոյանը նմանատիպ արարքների համար չդատապարտվեց մահապատժի, ապա դրա ժամանակակից և առերևույթ քողարկված ձևը ի կատար ածվեց այս գործի քննության ընթացքում։ Նույնիսկ ԽՍՀՄ տարիներին դատարանում մարդ չէին խոշտանգում, նույնիսկ ԽՍՀՄ տարիներին դահլիճում գտնվող պետական մեղադրողը չէր կարող թույլ տալ, որ դատարանի դահլիճում իր գտնվելու ժամանակ շղթայված կալանավոր խոշտանգեն։ Նույնիսկ այն տարիներին դատախազությունը պատվախնդրություն կունենար և այդպիսի դեպքով կգտնեին ձևական կատարողին և կպատժեին։ Արայիկի ու մյուսների խոշտանգման դեպքում անգամ այդ պատվախնդրությունը չկա։ Ինչպես լինի՞, եթե դատախազությունը սերժիկին ու պետությանը նույնացնում է։
Վստահորդիս թույլտվությամբ ցանկանում եմ ներկայացնել 2016 թ. օգոստոս կամ սեպտեմբեր ամիսների ընթացքում իմ (այդ ժամանակ պաշտպանի) և Արայիկ Խանդոյանի խորհրդապահական (կոնֆիդենցիալ) զրույցներից/հանդիպումներից մեկ փոքր հատված, որը տեղի է ունեցել Նուբարաշեն ՔԿՀ-ում։ Զոհված/սպանված ոստիկանների վերաբերյալ Արայիկը բառացի ասաց հետևյալը՝ «նրանք իմ ախպերներն էին, իմ միս ու արյունն են, իմ կյանքն էին, ոնց կուզեի, որ էդ գնդակը ինձ կպներ։ Եթե որոշել են մեր վրա դնեն այդ սպանությունները, ուրեմն ես կասեմ, որ իմ վրա դնեն»։
Սույն ճառի միջոցով Արայիկ Խանդոյանի իրավահաջորդը դատարանից ոչինչ չի ակնկալում, այս քրեական գործը չի վերաբերում և չի կարող վերաբերել Արայիկ Խանդոյանին։ Նա քրեական հանցանք չի գործել, որպեսզի ի պաշտպանության Արայիկի ինչ-որ փաստեր կամ խնդրանքներ ներկայացնենք։
Արայիկ Խանդոյանի իրավահաջորդ Անուշ Հայրապետյանը դատարանից պահանջում է վերջ տալ Արայիկի մասին քննություն կոչվող այս ներկայացմանը, և եթե դատարանն իրապես արդարամիտ է, ապա պետք է հանուն Հայաստանի Հանրապետության կայացվող դատավճռի մեջ բառացի նշի՝ «Արայիկ Խանդոյանի վերաբերյալ քննվող գործը շինծու է։ Արայիկ Խանդոյանը ապստամբել է մեր Հայրենիքը կեղեքող, հակամարդ և դավաճան ռեժիմի դեմ։ Մերօրյա Լյուդովիկոս դարձած անձի ռեժիմի հեռացմանն ուղղված ապստամբությունը բնական իրավունք է և Արայիկ Խանդոյանի գործողությունները ցուցված են եղել կյանքի և Հայրենիքի պաշտպանության անհետաձգելի հրամայականով»։
Արայիկ Խանդոյանի իրավահաջորդ՝ Անուշ Հայրապետյան
Իրավահաջորդի ներկայացուցիչ՝ Արայիկ Պապիկյան
27.01.2021